Corticoid là gì? Corticoid có lợi hay có hại cho sức khỏe?

Có phải bạn đang tìm hiểu về corticoid? Corticoid là một loại thuốc có khả năng làm giảm viêm, dị ứng, miễn dịch. Corticoid được sử dụng trong nhiều bệnh lý khác nhau, nhưng cũng có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nếu sử dụng không hợp lý. Trong bài viết này, Papaya sẽ giới thiệu cho bạn về corticoid là gì, các loại corticoid thường gặp, các chỉ định và tác dụng phụ của corticoid, cũng như cách sử dụng corticoid an toàn. Hy vọng bài viết này sẽ giúp bạn có thêm kiến thức về corticoid và cách sử dụng chúng một cách hiệu quả và an toàn.

Corticoid là gì? Corticoid có lợi hay có hại cho sức khỏe? (Nguồn: Canva)

I. Corticoid là gì?

Corticoid (hay còn gọi là glucocorticoid) là một nhóm thuốc có tác dụng chống viêm và ức chế miễn dịch, được sử dụng trong nhiều bệnh lý khác nhau. Corticoid dùng trong điều trị có tác dụng tương tự như hormone được sản xuất bởi tuyến thượng thận (hai tuyến nhỏ nằm phía trên thận). Hormone này có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng của nước, muối và đường trong máu, cũng như điều hòa hệ miễn dịch và chống viêm.

Corticoid có thể được sản xuất tổng hợp hoặc chiết xuất từ nguồn tự nhiên. Có nhiều loại corticoid khác nhau, có thể phân biệt theo cấu trúc hóa học, độ mạnh và thời gian tác dụng. Các thuốc có chứa corticoid thường có các hoạt chất như: hydrocortisone, prednisolone, prednisone, methylprednisolone, triamcinolone, fluticasone, beclomethasone, betamethasone, dexamethasone, clobetasone, budesonide….

Corticoid có thể được sử dụng qua nhiều đường khác nhau, tùy thuộc vào mục đích điều trị và vùng bệnh lý. Có thể kể đến các dạng sau:

• Dạng viên uống: corticoid được uống qua đường miệng để điều trị các bệnh lý liên quan đến hệ miễn dịch hoặc các bệnh lý khác cần liều cao.
• Dạng tiêm: corticoid được tiêm trực tiếp vào trong mạch máu, trong khớp hoặc trong cơ để điều trị các bệnh lý cấp tính hoặc mãn tính.
• Dạng hít: corticoid được hít qua miệng để điều trị các bệnh lý liên quan đến đường hô hấp, như hen phế quản hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính.
• Dạng xịt: corticoid được xịt vào mũi để điều trị các bệnh lý liên quan đến xoang mũi hoặc viêm mũi dị ứng.
• Dạng dung dịch: corticoid được hòa tan trong dung dịch và phun thành sương mịn để hít vào phổi, dùng để điều trị các bệnh lý liên quan đến đường hô hấp. 
• Dạng kem, gel, thuốc mỡ: corticoid được bôi ngoài da để điều trị các chứng viêm ngoài da, như eczema, vảy nến, phát ban, kích ứng nhẹ do côn trùng đốt. 
• Dạng nhỏ mắt, mũi, tai: corticoid được nhỏ vào mắt, mũi hoặc tai để điều trị các bệnh lý liên quan đến viêm niêm mạc mắt, xoang mũi hoặc viêm tai giữa

Corticoid là nhóm thuốc chống viêm mạnh và có nhiều loại khác nhau (Nguồn: Canva)

II. Các tác dụng phụ của corticoid

Corticoid có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nếu sử dụng không hợp lý, không theo chỉ định của bác sĩ hoặc sử dụng quá liều, quá lâu. Các tác dụng phụ của corticoid có thể chia làm hai loại: tác dụng phụ sớm và tác dụng phụ muộn.

1. Tác dụng phụ sớm

Tác dụng phụ sớm có thể xảy ra khi sử dụng corticoid trong thời gian ngắn (dưới 14 ngày) hoặc liều cao. Các tác dụng phụ sớm bao gồm:

• Ở hệ tiêu hóa: corticoid làm viêm và loét niêm mạc dạ dày và ruột non, có thể gây chảy máu. Hiếm khi corticoid cũng làm viêm tụy cấp. Những người dùng cùng lúc corticoid và thuốc kháng viêm không steroid có nguy cơ cao bị những biến chứng này.
• Ở hệ thần kinh: corticoid liều cao có thể gây ra các rối loạn tâm lý như: cảm giác phấn khích, mất ngủ, nói lảm nhảm, ảo giác, trầm uất. Những người có bệnh lý tâm thần trước đó có thể bị tái phát hoặc nặng thêm khi dùng corticoid.
• Ở hệ miễn dịch: corticoid làm suy giảm khả năng chống nhiễm trùng của cơ thể, dễ bị các vi khuẩn hay virus xâm nhập. Có thể kích hoạt lại lao nếu đã có từ trước. Có thể bị nhiễm nấm candida hay aspergillus. Có thể bị các bệnh nhiễm virus như zona, thủy đậu, herpes biến thành cấp tính.

2. Tác dụng phụ muộn

Tác dụng phụ muộn có thể xảy ra khi sử dụng corticoid trong thời gian dài (trên 14 ngày) hoặc liều cao. Các tác dụng phụ muộn như:

• Trên da, niêm mạc và các mô: Khi dùng corticoid liều cao và kéo dài vượt quá mức sinh lý, bệnh nhân có thể gặp các biến chứng ở da, niêm mạc, cơ và mỡ sau 4 tuần, làm cho hình dáng bị biến đổi theo kiểu Cushing. Các biểu hiện bao gồm: da mỏng yếu, dễ bị thâm tím, da bụng, ngực, mông và đùi bị nứt; sẹo lâu lành; lông nhiều; mụn do tăng androgen; mỡ chuyển vị trí ở mặt, sau gáy, vai,…; cơ chân tay bị teo nhỏ.
• Trên xương: Corticoid gây ức chế sự phát triển xương và sụn, dẫn đến chậm phát triển chiều cao, thấp còi ở trẻ em; loãng xương và mất xương ở người trưởng thành; hoại tử chỏm xương đùi. 
• Trên hệ tim mạch: Corticoid gây tăng huyết áp, tăng natri và giảm kali trong máu, dẫn đến phù nề, suy tim. 
• Trên hệ nội tiết: Corticoid gây tăng đường huyết, đái tháo đường do corticoid; giảm chức năng tuyến thượng thận. 
• Trên hệ sinh dục: Corticoid gây rối loạn kinh nguyệt, giảm ham muốn tình dục, vô sinh. 
• Trên hệ thần kinh: Corticoid gây giảm trí nhớ, suy giảm trí tuệ, rung giật cơ. 
• Trên hệ thị giác: Corticoid gây tăng nhãn áp, glaucoma, lão hoá thuỷ tinh thể.

Corticoid có thể gây tăng cân, mặt tròn, mụn (Nguồn: Canva)

III. Cách sử dụng corticoid an toàn

Corticoid là một nhóm thuốc có tác dụng rất mạnh và hiệu quả trong nhiều bệnh lý, nhưng cũng có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nếu sử dụng không đúng cách. Do đó, khi sử dụng corticoid, bạn cần tuân thủ các nguyên tắc sau :

• Chỉ sử dụng corticoid khi có chỉ định của bác sĩ và theo đúng liều lượng, thời gian, đường dùng và dạng bào chế mà bác sĩ kê toa.
• Không tự ý ngừng hoặc thay đổi liều lượng corticoid mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ. Nếu bạn muốn ngừng sử dụng corticoid, bạn cần giảm liều dần để tránh gây sốc do suy tuyến thượng thận.
• Không tự ý chuyển đổi giữa các loại corticoid khác nhau mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ. Các loại corticoid có độ mạnh và thời gian tác dụng khác nhau, nên việc chuyển đổi cần phải tính toán kỹ lưỡng để tránh gây quá liều hoặc thiếu liều.
• Không sử dụng corticoid kéo dài nếu không cần thiết. Nếu bạn phải sử dụng corticoid trong thời gian dài, bạn cần chọn loại corticoid có thời gian bán thải ngắn hoặc vừa (như prednisolone) và sử dụng liều nhỏ nhất có thể để duy trì hiệu quả điều trị.
• Không sử dụng corticoid với các thuốc kháng viêm không steroid (như aspirin, ibuprofen…) hoặc các thuốc ức chế miễn dịch (như azathioprine, cyclosporine…) mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ. Việc kết hợp các thuốc này có thể tăng nguy cơ gây ra các tác dụng phụ như loét dạ dày, nhiễm trùng, suy giảm miễn dịch…
• Không uống rượu hoặc các chất kích thích khi sử dụng corticoid. Rượu và các chất kích thích có thể làm tăng tác dụng phụ của corticoid trên hệ tiêu hóa và hệ thần kinh.
• Không tiêm hoặc bôi corticoid vào vùng da bị nhiễm trùng, tổn thương hoặc mỏng da. Việc này có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng hoặc làm tổn thương da nặng hơn.
• Không nhỏ mắt hoặc xịt mũi corticoid khi bạn bị nhiễm trùng mắt hoặc mũi. Việc này có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng hoặc làm giảm khả năng chữa lành của niêm mạc mắt hoặc mũi.
• Không hít corticoid khi bạn bị viêm phế quản cấp tính hoặc bị nhiễm trùng đường hô hấp dưới. Việc này có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng hoặc làm giảm hiệu quả điều trị. 

Ngoài ra, khi hít corticoid, bạn cần thực hiện đúng kỹ thuật và tuân thủ các bước sau :

• Lắc kỹ bình xịt trước khi sử dụng.
• Thở ra từ từ và sâu để làm rỗng phổi.
• Ngậm kín miệng bình xịt và hít vào sâu, chậm, đều.
• Ấn bình xịt để phun thuốc vào miệng trong khi vẫn hít vào.
• Nín thở từ 6 đến 10 giây, sau đó thở ra bình thường.
• Súc miệng bằng nước muối ấm nếu thuốc có chứa corticoid để giảm nguy cơ nhiễm nấm miệng.
• Lặp lại các bước trên nếu cần dùng thêm liều.

Nếu bạn sử dụng cả thuốc giãn phế quản và corticoid hít, bạn cần dùng thuốc giãn phế quản trước vài phút, sau đó mới dùng corticoid hít. Việc này nhằm tránh phản ứng co thắt phế quản do corticoid gây ra và làm thông phế quản, nâng hiệu suất corticoid hít.

Corticoid nên được dùng ở liều thấp và thời gian ngắn nhất có thể (Nguồn: Canva)

IV. Lời kết

Corticoid là một loại thuốc có khả năng làm giảm viêm, dị ứng, miễn dịch. Corticoid được dùng để chữa nhiều loại bệnh khác nhau. Nhưng corticoid cũng có thể gây ra nhiều biến chứng nếu dùng sai cách, sai liều hoặc dùng quá lâu. Do đó, bạn cần sử dụng corticoid an toàn và hiệu quả theo chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ. Nếu có bất kỳ thắc mắc hay vấn đề gì về corticoid, bạn nên liên hệ với bác sĩ hoặc dược sĩ để được tư vấn kịp thời. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về corticoid.